لیکھک: ہردیپ سنگھ مان
آسٹریا، آبادی، ویانا، آواجائی دے سادھن، بھارتیاں دے کم-کاج، بھارتی جن-جیون، سمسیاواں، دو نجی تجربے، انت
آؤ اک اجیہے دیش دی کلپنا کریئے جس وچ دھرم-نرپکھتا، انسانی-برابری، قانون دی پالناں، منکھی آزادی اتے ہر ادارے تے نینترن ہووے، جتھے سرکاری جاں غیر-سرکاری ادارے رنگ، نسل، مذہب اتے وکھری دکھّ دے آدھار توں بناں کم کرن۔ جے دوجے شبداں وچ کہیئے، اک عامَ ناگرک اپنے دیش جاں شہر توں شدھ ہوا-پانی، سرکھات-جیونکھئت، روزگار، سرکاری سہولتاں، بنیادی حق، شانتی اتے انصاف دی امید رکھدا ہے۔ ہن دیکھدے ہاں، کی ایہہ ساریاں خوبیاں آسٹریا دیش وچ ہن؟
آسٹریا:
آسٹریا، سنسار دے نقشے اپر اک چھوٹا جیہا دسن والا دیش اج توں 92 سال پہلاں بہت وڈا ہندا سی۔ پورے دے پورے دیش چیکو، سلاواکیا، ہنگری، سلوینیا، لکھتنسٹائین اتے کجھ علاقے رمانیا، اٹلی، پولینڈ اتے یوکرین دے آسٹریا وچ شامل سن۔ آسٹریا وارے بہتے لوکاں نوں جانکاری نہ ہون کرکے اوہ اس نوں آسٹریلیا نانوَ تے بدل دندے ہن۔ آسٹریا دا خیترپھل 83،858 ورگ کلومیٹر ہے، بھاوَ بھارت دا اک راج ‘ارناچل پردیش’ پورے آسٹریا دے برابر ہے۔ آسٹریا دے 9 راج ہن۔ ‘ویانا’ آسٹریا دی راجدھانی ہے۔ آسٹریا دے اٹھ گواڈھی دیشاں دے نام جرمنی، سوٹزرلینڈ، لکھتنسٹائین، اٹلی، سلوینیا، ہنگری، سلاواکیا اتے چیکو ہن۔ اس دیش دا قانونی کوئی دھرم نہیں۔ ویسے، آسٹریا وچ 78٪ کیتھولک، 5٪ پریٹیسٹینٹ، 2٪ مسلم دھرم دے لوک رہندے ہن۔ اتھوں دی بولی نوں انگریزی وچ ‘جرمن’ اتے جرمن وچ ‘ڈچ’ کہندے ہن، بھاوَ اس دیش نوں انگریزی وچ ‘آسٹریا’ اتے جرمن جاں ڈچ وچ ‘اسٹراہیخ’ کہندے ہن، اسے طرحاں ہی راجدھانی نوں انگریزی وچ ‘ویانا’ اتے جرمن جاں ڈچ وچ ‘وین’ کہندے ہن۔
سرویکھناں انوسار آسٹریا وچ زیادہ تر مرد 75 سال اتے عورتاں 81 سال تکّ عمر بھوگدیاں ہن۔ آسٹریا وچ صرف چار راجنیتک پارٹیاں طاقت وچ ہن۔ آسٹریئن ناگرک نوں عامَ طور تے 20٪ ٹیکس دیناں پیندا ہے۔ آسٹریا دی ترقی دا راج اتھے وڈی گنتی وچ سیلانیاں دا آؤناں ہے۔ سال دے 1.5 ملیان سیلانی اکلے ویانا نوں دیکھن آؤندے ہن اتے ایہہ گنتی ہر سال ودھ وی جاندی ہے۔ آسٹریا وی دیش بارے مشہوری اتے سیلانیاں دی منگاں نوں پوریاں کرن وچ کوئی قصر نہیں چھڈدا۔
اس دیش نے ہر طرحاں دے مہان ویکتی پیدا کیتے جویں ابھنیتا، کھڈاری، لیکھک، سنگیتکار وغیرہ وغیرہ، جنہاں نے سنسار بھر وچ آسٹریا دا نام اچا کیتا اتے کر رہے ہن۔ مشہور ابھنیتا ‘آرنولڈ سوارچینیگر’، جس نے ‘کماڈو’ اتے ‘دا ٹرمینیٹر’ ورگیاں انگریزی فلماں وچ کم کیتا اتے ہن وی اس دیاں نویاں فلماں آ رہیاں ہن، اس دا جنم آسٹریا دے اک شہر ‘گراس’ وچ ہی ہویا ہے۔ آسٹریا دے اک سنسار پرسدھ کھڈاری دا نام ‘حرمن مائر’ ہے، جس نے سردی-رتّ دیاں کھیڈاں وچ آسٹریا لئی کئی سونے دے تمگے جتے۔ جس طرحاں آرنولڈ نوں لوکیں پیار نال ‘ٹرمینیٹر’ کہندے ہن، اسے طرحاں حرمن نوں ‘ہرمینیٹر’ کہندے ہن۔ آسٹریا دے ہور مشہور ہستیاں بارے جانن لئی اس پتے تے http://www.anto.com/yep.html دبو۔
آبادی گھٹّ ہون کرکے ہر آسٹریئن ناگرکتا پراپت مرد نوں 18 توں 35 سال دی عمر دے وچ 8 مہینے فوج دی سکھلائی لئی جاناں پیندا ہے، تانکِ لڑائی لگن تے سارے مرد اپنے کم-کار چھڈّ کے دیش لئی لڑھن لئی پہلاں توں ہی تیار رہن۔ عورتاں فوجی سکھلائی جاں فوج وچ بھرتی ہون لئی سوے-اچھک جا سکدیاں ہن، پر سریرک اتے مانسک طور تے سمپورن مرداں نوں قانونی جاناں پیندا ہے۔ فوجی سکھلائی دوران سرکاری بلّ معاف کر دتے جاندے ہن اتے فوجی دے خرچیاں انوسار مالی مدد وی دتی جاندی ہے۔
آسٹریا وچ 6 توں 15 سال دی عمر دے بچیاں دا سکولے جاناں ضروری ہے۔ اتھے سرکاری سکولاں دی پڑھائی مفت ہے، صرف کتاباں دی 10٪ قیمت دینی پیندی ہے، پر انی کو سرکار ولوں وی مالی مدد مل جاندی ہے۔ یونیورسٹی وچ پڑھناں وی اسے طرحاں ہی ہے، سرکار پڑھائی دا خرچہ اک ہتھ دے کے دوجے ہتھ لے لیندی ہے۔ ودیارتھیاں نوں ہور بہت ساریاں سہولتاں ملدیاں ہن، جویں جنتک گڈیاں دے پاس وچ چھوٹ۔
آسٹریا وچ پچھلے کجھ سالاں توں بہت گھٹّ بچے پیدا کیتے جا رہے ہن، سال 2001 وچ پچھلے سال نالوں 3000 بچے گھٹّ پیدا ہوئے، اس لئی سرکار دیش دے بھوکھ لئی بہت چنتک ہے۔ کیونکہ جے دیش دی آبادی وچ وادھا نہیں ہندا جاں بہت ہولی ہندا ہے تاں پینشناں کون بھریگا؟ چنتکاں نوں ڈر ہے کہ جے آبادی وچ وادھا نہیں ہویا تاں سال 2035 وچ پینشناں دینیاں اسمبھو ہو جانگیاں۔ اسے کرکے ودھ توں ودھ بچے پیدا کرن دا لالچ دتا جا رہا ہے، جویں سرکار ولوں بچیاں دے پالن-پوشن لئی مالی مدد دینی، ماں کولوں بچے دے باپ دا نام نہ پچھناں۔ ہور وکست دیش وانگ اتھے وی بچیاں نوں مارنا-کٹناں قانونی ظلم ہے۔ سکولاں وچ سمیں سمیں تے بچیاں دی سریرک اتے مانسک جانچ کیتی جاندی ہے۔ ماں-باپ نوں وی بچے دے پالن-پوشن لئی سرکار ولوں وی مالی مدد دے نال نال سخت ہدایتاں وی دتیاں جاندیاں ہن۔ راتاں نوں چھوٹی عمر دے بچیاں نوں نال لے کے گھمناں منع ہے۔
ہور جو سبھ کجھ باقی وکست دیشاں وچ ہندا ہے، اوہ اتھے وی ہندا ہے۔ اتھے وی جوان منڈے-کڑیاں نوں حدوں ودھ آزادی ہے۔ سڑکاں تے ننگیزواد اتے منڈے-کڑیاں دیاں اشلیل حرکتاں عامَ دیکھن ‘چ آؤندیاں ہن۔ کڑیاں 22 سالاں دیاں ہو کے پریوار نالوں وکھ ہو کے رہن لگّ پیندیاں ہن اتے منڈے 24 سال دے۔ ویانا وچ 44.5٪ لوک اکلے رہِ رہے ہن۔ اتھے وی بندے بندیاں نال ویاہ کروائی جا رہے ہن اتے عورتاں عورتاں نال۔ ان-ویاہے اکٹھیاں رہن دا رجھان ودھ رہا ہے۔ آسٹریا وچ سال 2001 پیدا ہوئے ہر تیجے بچے دے ماں-باپ ان-ویاہے ہن۔
آبادی:
اس دیش دی جنسنکھیا سال 2001 دے سرکاری انکڑیاں انوسار 80،65،465 سی۔ حیرانی دی گلّ ہے کہ اس دے سارے ہی راجاں وچ عورتاں دی گنتی زیادہ ہے۔ اکلے ویانا شہر وچ مرداں نالوں 86،000 زیادہ عورتاں رہِ رہیاں ہن، کجھ لوکاں لئی شاید ایہہ سورگ دی کلپنا ہوویگی۔ مرداں اتے عورتاں دا وڈی گنتی وچ ایہہ انتر سنسار یدھاں وچ بہتے مرداں دا مارے جانا اتے وکست سماج وچ دھی-پتر نوں اک برابر سمجھناں ہے۔ پچھلے دس سالاں وچ آسٹریا دی آبادی 3.5٪ ودھی ہے۔ سارے آسٹریا وچ 9.3٪ لوکاں کول آسٹریئن ناگرکتا نہیں ہے، جو کہ یورپیئن یونین دیشاں نالوں سبھ توں ودھ ہے۔ پرواسیاں وچ زیادہ یوگو، سلاویئن، ٹرکی اتے پولینڈیئن ہن۔
اخباراں ویچن دے کم لئی وشیش ویزے کھلھن کرکے سال 1980 وچ بھارتیہ نے آسٹریا آؤناں شروع کیتا۔ آسٹریا وچ سال 2001 وچ 5127 بھارتی ناگرکتا والے درج سن۔ پچھلے سال 91 بھارتی بچیاں نے آسٹریا وچ جنم لیا۔ 678 بھارتیاں نے سال 2001 وچ آسٹریئن پاسپورٹ لئے، جنہاں وچوں زیادہ تر عورتاں اتے بچے سن۔ سرکاری انکڑیاں توں پتہ لگدا ہے کہ آسٹریا دے سارے راجاں وچ اپنے بھارتی ہن، پر وڈی گنتی، سال 2001 وچ 3756 بھارتی ناگرکتا والے، ویانا وچ ہی ہے۔ جے سارے آسٹریا وچ سال 1979 توں لے کے سال 2001 تکّ بھارتی پاسپورٹاں نوں دے کے آسٹریئن پاسپورٹ لین والیاں دی گنتی دا کل جوڑ لائیے تاں ایہہ 5670 بندی ہے۔ زیادہ تر پنجاب اتے کیرلا توں بھارتی آسٹریا وچ ہن۔ دیکھن وچ آیا ہے کہ اتھے ہور دیشاں دے ناگرکاں نالوں بھارتیاں نوں ویزے اتے آسٹریئن پاسپورٹ سوکھے اتے چھیتی مل جاندے ہن۔ شاید ایہناں نوں بھارتیاں دے محنتی، امن پسند اتے کھلے سبھاء وارے پتہ ہے۔ سال 2001 وچ 429 بھارتی آسٹریا چھڈّ کے چلے گئے۔ سرکاری انکڑیاں انوسار سال 1978 وچ پہلی بار 8 بھارتیاں نے آسٹریئن سیاسی-پناہی لئی سی، پر سال 2000 وچ ایہہ ودھ کے 2441 ہو گئی۔ سال 2001 وچ 1804 بھارتی سیاسی پناہ گیر سن۔ سبھ توں ودھ اتھے افغانستان اتے ایران توں لوک سیاسی پناہ لئی آؤندے ہن۔
ویانا
کیونکہ ہر دیش دی راجدھانی اس دیش دا کیندری دھرا ہندا ہے، اس کرکے ‘ویانا’ بارے وستھارپورک دسدے ہاں۔ ویانا وچ روزگار دے سادھن زیادہ ہون کرکے اتھے سنسار دے سارے دیشاں دے لوک رہندے ہن۔ سال 2001 وچ صرف 6.1٪ ناگرک آسٹریا وچ بے روزگار سن۔ بھاویں ویانا آسٹریا دے باقی راجاں نالوں سبھ توں چھوٹا ہے، پر راجدھانی ہون کرکے اس دی آبادی (15،62،482) باقی راجاں نالوں زیادہ ہے، اسے کرکے ہی سارے راجاں نالوں ودھ ویانا دے 17.7٪ لوکاں کول آسٹریئن ناگرکتا نہیں ہے۔ ویانا وچ جگہ تھوڑھی اتے آبادی زیادہ ہون کرکے زیادہ تر لوک فلیٹاں (بلڈنگاں) وچ رہندے ہن، صرف 8.1٪ لوک اپنے گھراں (ہاؤس) وچ رہندے ہن۔ ویانا دے فلیٹاں دی قیمت لگپگ انگلینڈ دے گھراں جنی ہے۔
آسٹریا وچ کم کرن والیاں نوں سال دیاں چوداں تنخواہاں ملدیاں ہن اتے سال دیاں 15 سرکاری چھٹیاں ہندیاں ہن۔ ودھیرے سرکاری چھٹیاں دی گنتی وچ وی آسٹریا موہری دیشاں وچ آؤندا ہے۔ اس توں علاوہ کاماں تنخواہ تے سال وچ پنج ہفتے دیاں چھٹیاں لے سکدا ہے۔
ویانا دی صفائی دی گلّ کریئے تاں اتھے ہر طرحاں دے کوڑے لئی وکھرا کوڑے دان ہے۔ زیادہ تر بہو-منزلی عمارتاں وچ دو طرحاں دے کوڑے دان ہندے ہن۔ اک وچ کاغذ اتے دوسرے وچ سبھ کجھ سٹّ سکدے ہو۔ بلڈنگاں توں کجھ دوری تے چھ طرحاں دے کوڑے دان رکھے ہندے ہن، جنہاں وچ پلاسٹک، پھلّ-بوٹے، رنگین کچّ، چٹا کچّ، لوہا اتے کپڑے سٹے جاندے ہن۔ تھوڑی-تھوڑی دوری تے نک-سک سٹن لئی چھوٹے-چھوٹے ڈبے لگے ہوئے ہن۔ ویانا دے صاف-ستھرے واتاورن نوں برقرار رکھدے ہوئے پچھے جہے شہر ولوں ہور شدھ ہوا لئی اک بہت ودھیا سکیم شروع کیتی گئی ہے، جس وچ 1500 سائکل ویانا وچ وکھ-وکھ جگہ تے رکھے گئے، جو کہ ہر اک ناگرک دو یورو سائکل دے جندرے وچ پا کے کرائے تے لے سکدا ہے۔
اک یورپ یونین دے ٹیسٹ نتیجے انوسار ویانا وچ کھان-پین دیاں چیزاں پیرس اتے لنڈن نالوں سستیاں ہن۔ ویانا وچ کوئی وی اجیہی جگھاں نہیں جتھے پرواسی نوں جان دی ازاجت نہ ہووے۔ ہور، سال 2001 وچ جرم دیاں وارداتاں 7.7٪ اتے سڑک درگھٹناواں 36٪ گھٹیاں ہن۔
ویانا دنیاں دے 215 وڈے شہراں وچوں دوجے نمبر تے آؤندا ہے، جتھے سماجک بنتر بہت ودھیا ہے۔ اتھے راجنیتک، سماجک، سریرک، منورنجن، ودیا، کھریدداری اتے رہن دیاں سہولتاں بہت ودھیا ہن۔ ویانا واسیاں لئی اس توں وڈی خوشی دی ہور کی گلّ ہو سکدی ہے۔
ہندی فلماں ‘البیلا’ اتے ‘کچھ کھٹھی، کچھ مٹھی’ دے مکھ گانے وچ تسیں ویانا دے کجھ منبھاؤندے نظارے دیکھ سکدے ہو۔
آواجائی دے سادھن:
ویانا وچ آواجائی دے سادھناں دی جنی صفت کریئے انی تھوڑھی ہے، عامَ طور تے اتھے کار خریدن دی لوڑ ہی نہیں۔ اتھے 24 گھنٹے جنتک گڈیاں دی سہولت ہے۔ ویانا دی 34٪ جنتا جنتک گڈیاں راہی کماں تے پہنچدی ہے۔ سرویکھن دسدے ہن کہ یورپ دے ہور وڈے شہراں دی جنتا صرف 24-25٪ جنتک گڈیاں راہیں سفر کردی ہے۔
جے تسیں ویانا وچ اک جگہ توں دوسری جگہ تے جاناں ہووے تاں تسیں نوٹ کروگے کہ اتھے پہنچن لئی تہانوں کوئی نہ کوئی جنتک گڈی ضرور ملیگی۔ ایہہ وی نہیں کہ صرف اکو-اک بس جاں گڈی اس جگہ تے جاندی ہوویگی، کئی واری تاں دو-دو تنّ-تنّ سہولتاں وی ملدیاں ہن، پھر سمیں نوں مکھ رکھ کے فیصلہ کرنا پیندا ہے۔ اکو سفر-پاس نال تسیں سارے ویانا وچ کسے وی جنتک بس، بھومیگت، زمیندوز جاں ریل گڈی وچ سفر کر سکدے ہو۔ سارے ویانا وچ چلن والیاں جنتک بساں، زمیندوز اتے بھومیگت گڈیاں دی گنتی 126 ہے۔ ہر اڈے تے نانم، سماں، اڈے دا آلے-دوآلے دا نقشاں اتے ساری بسّ جاں گڈی دی لائن توں ہور ملن والیاں بساں-گڈیاں دے نمبر لکھے ہندے ہن۔ اسے طرحاں ہی بساں اتے گڈیاں دے اندر وی ہر اڈے دا نانم اتے اتھوں ہور ملن والیا بساں-گڈیاں دے نمبر ٹیپ-مشین نال لکھے اتے بولے جاندے ہن۔ جیکر کسے کارن ٹیپ-مشین خراب ہووے تاں چالک نوں ہر اڈے دا نانم خود مائک وچ بولن دے آدیش ہن۔ اتھے زیادہ تر بساں-گڈیاں دی 5 توں 10 منٹ دی سہولت ہے۔ بساں-گڈیاں اندر لوڑونداں لئی وشیش جگہ اتے سیٹاں راکھویاں ہن، جویں بزرگاں لئی، انیاں لئی، گربھ وتی عورتاں لئی اتے نیاناں-ریڑھی لئی۔ یاتری سفر دا ودھ توں ودھ فائدہ اٹھا سکن، اس کرکے بساں-گڈیاں وچ وشیش روزاناں اخباراں اتے رسالے پڑھن لئی مفت ملدے ہن۔
ویانا وچ آواجائی دے سادھناں دی اک بہت وڈی خوبی ایہہ ہے کہ اتھے کنٹرول نالوں وشواس نوں پہل ہے، بھاوَ یاتری بساں-گڈیاں دے چالکاں نوں بغیر ٹکٹ جاں پاس دکھائے کسے وی دروازے راہی چڑھ اتے اتر سکدے ہن۔ صرف ٹکٹ-چیکر ہی ٹکٹ چیکّ کردا ہے۔ جدوں ٹکٹ-چیکر ٹکٹ چیکّ کرکے ہر اک یاتری نوں ‘دانکے’ (شکریہ) کہندا ہے تاں ایہہ دیکھ کے دل ‘واہ واہ’ کر اٹھدا ہے۔ میرے اپنے نجی تجربے انوسار ٹکٹ-نریکھک کدے کدے تاں دن وچ اک جاں دو واری مل جاندے ہن اتے کدے سال بھر نہیں ملدے۔ سرویکھناں مطابق ویانا وچ روزانہ تقریباً 300 یاتری بغیر ٹکٹ دے سفر کردے پھڑے جاندے ہن۔ پھڑے جان تے یاتری نوں مہینہ-پاسنا دی قیمت اتے اک ٹکٹ دی قیمت جنا جرمانہ بھرنا پیندا ہے۔ دیکھن وچ آیا ہے کہ جدوں کوئی یاتری بغیر ٹکٹ دے سفر کردا پھڑیا جاندا ہے تاں دوہاں پاسوں بڑے ہی شانتی نال ساری کاروائی کیتی جاندی ہے۔ اتھے سارا کم-کاج کمپیوٹر راہیں ہون کرکے یاتری دے شناختی کارڈ توں نام-پتہ لکھ لیا جاندا ہے (جے یاتری کول نقد پیسے نہی ہن) اتے چھڈّ دتا جاندا ہے۔
بھارتیاں دے کم-کاج:
کیونکہ اج پنجاب دے زیادہ تر نوجوان باہرلے ملکاں وارے اپنے من وچ سورگاں دے بھرم پالی بیٹھے ہن، بھاوَ اوہ سمجھدے ہن کہ اک واری باہر پہنچ گئے، پھر تاں نوٹاں دے مینہہ پینے شروع ہو جانگے۔ پر اوہناں نوں ایہہ نہیں پتہ ہندا کہ کم تاں اتھے آ کے وی کرنے پیندے ہن۔ سگوں اتھوں دے کم زیادہ اوکھے ہن۔ اس کرکے سبھ توں پہلاں جہڑے نوجوان غیر-قانونی طریقے نال آسٹریا پہنچدے ہن اتے اتھے آ کے سیاسی پناہ لیندے ہن، اوہناں دے کم-کاراں بارے وستھارپوروک دسدے ہاں۔
زیادہ تر سیاسی پناہ گیر گھراں وچ پیپر پاؤن دا کم کردے ہن۔ ایہہ چار طرحاں دے کم ہن۔ راتاں نوں اخباراں پاؤنیاں (گبیت)، اک جگھاں کھڑ کے اخباراں ویچنیاں (پلیس)، دن نوں مشہوری پرچے پاؤنے (پھیبرا) اتے ہفتاں-انتاں تے سڑکاں دے کھمبھیاں نال اخباراں ٹنگنیاں (کاسے)۔ ایہناں کماں نوں کرن لئی طاقتور لتاں دی ضرورت پیندی ہے۔ پہلاں-پہلاں تاں پیپر پاؤن دے کم سوکھے مل جاندے سن، پر ہن سیاسی پناہگیراں دی گنتی ودھ جان کرکے کم ملن تکّ کئی واری چھ-چھ مہینے لگ جاندے ہن۔
گبیت لئی سبھ توں پہلا ادھی رات نوں اٹھ کے سویر نوں وکن والی اخبار لئی نشچت جگہ تے پہنچناں ہندا ہے۔ اخباراں دے بنڈلاں نوں سائکلاں تے ڈھوہ کے نال دتی ہوئی سوچی مطابق سویر دے چھ وجے تکّ فلیٹاں اتے گھراں وچ پاؤناں ہندا ہے۔ سوچی انی لمبی ہندی ہے کہ آخری اخبار پاؤن تکّ تنّ-چارن گھنٹے لگ جاندے ہن۔ اپروکت دسے انوسار ویانا وچ زیادہ تر لوک فلیٹاں وچ رہندے ہن۔ سو، کئی واری انجھ وی ہندا ہے کہ اک اخبار پاؤن لئی ستوی-اٹھوی منزل تے چڑھنا اترنا پیندا ہے۔ اتھے ایہہ گلّ لکھنی بندی ہے کہ ویانا شہر رات نوں وی انا سرکھات ہے جنا دن نوں، اسے کرکے ہن تکّ کدے وی سنن ‘چ نہیں آیا کہ راتاں نوں کم کرن والیاں نوں نسل واد، کٹّ-مارٹ جاں کسے ہور پریشانی دا ساہمناں کرنا پیا ہووے۔ اس کم دا وڈا حصہ لدے ہوئے سائکل نوں چلاؤناں اتے بہمنزلی-عمارتاں دیاں پوڑھیاں چڑھنیاں-اترنیاں ہے۔ ایہہ کم ستے دن کرنا پیندا ہے۔
paper-boy1.jpg (10817 bytes)ویسے تاں اتھے وی اخباراں دوکاناں توں مل جاندیاں ہن، پر چوکاں اتے جنتک گڈیاں دے اڈیاں تے کھڑ کے وی سویر-شامر نوں اخباراں ویچیاں جاندیاں ہن۔ اس کم نوں پلیس آکھدے ہن۔ سویر دی پلیس لئی امرت ویلے اٹھ کے نشچت جگھاں توں اخباراں دے بنڈل لینے ہندے ہن اتے اخبار ویچن والی جگھاں تے پہنچ کے اخبار کمپنی ولوں دتی وردی پا کے کھڑھنا ہندا ہے۔ پھیر سویر دے پنج-چھیج وجے توں لے کے نوں-دسں وجے تکّ ہر آؤندے-جاندے نوں اخبار دے نانم راہی ہوکا دے کے اخباراں ویچیاں جاندیاں ہے۔ اسے طرحاں شام نوں پنج-چھیج وجے توں لے کے رات دے نوں-دسں وجے تکّ اخباراں ویچیاں جاندیاں ہے۔ جنتک گڈیاں دے اڈیاں نالوں چوکاں جاں ٹرریفک اشاریاں تے کھڑ کے اخباراں ویچنیاں زیادہ اوکھیاں ہن، کیونکہ لال بتی ہون توں بعد کھڑھیاں کاراں وچ گھم-پھرم کے ہوکے راہی اخباراں ویچنیاں اتے ہری بتی ہون تے فرتی نال مڑ اپنی جگہ تے آؤناں پیندا ہے۔ اتھے ایہہ وی زکریوگ ہے کہ جے عامَ بندہ نوں کسے اشارے تے دو-تنّ گھنٹے کھڑھنا پے جاوے تاں گڈیاں-کارانں دے شور کرکے یقیناً اسدے کنّ وجن لگّ پینگے۔
سارے ویانا وچ زیادہ تر ودیشی کمپنیاں اتے آسٹریئن کمپنیاں دے عامَ جن-جیون وچ ورتوں آؤن والے سامان دے وڈے وڈے سٹور ہن۔ چھوٹیاں-موٹیاں دوکاناں بہت گھٹّ ہن۔ اس کرکے جدوں کوئی کمپنی کجھ چیزاں سستیاں لاوندی ہے تاں اوہ سستیاں چیزاں دے اکو واری مشہوری پرچے چھپوا کے سارے ویانا وچ ونڈدی ہے۔ اس کم نوں پھیبرا کہندے ہن۔ پھیبرا کرن لئی وی سبھ توں پہلاں امرنت ویلے اٹھ کے اتے نشچت جگھاں تے پہنچ کے کامیاں دی قطار وچ لگناں پیندا ہے۔ جے کم زیادہ ہووے تاں سارے کامیاں نوں دہاڑی دا کم ملدا ہے، نہیں تاں پرانے کامیاں دی پہل ہندی ہے اتے باقیاں نوں لٹکے مونہاں نال واپس گھر جانا پیندا ہے۔ اک ریڑھی تے مشہوری-پرچیری لدّ کے نال دتی ہوئی سوچی انوسار چھ-ستّ بلڈنگاں دے فلیٹاں دے دروازیاں نال پرچے ٹنگنے ہندے ہن۔ ویانا وچ زیادہ تر بلڈنگاں پنج توں اٹھ منزلاں ہن۔ کم ختم کرن لئی چھ-ستّ گھنٹے لگّ جاندے ہن۔ انھاں چھ-ستّ گھنٹیاں وچ دوویں باہاں تے پرچے رکھ کے اتے گلے وچ پلاسٹک لفافے پا کے دوڑ-دوڑ کے پوڑھیاں چڑھنیاں-اترنیاں پیندیاں ہن۔ ہن تسیں آپ سوچ سکدے ہو کہ لگاتار چھ-ستّ گھنٹے پوڑھیاں چڑھ-اترہ کے لتاں دا کی حالَ ہندا ہووےگا؟
ہفتے دے انت وچ اخباراں سڑکاں دے کھمبھیاں نال لائیاں کنڈیاں تے اخباراں وڈے-وڈے پلاسٹک لفافے وچ پا کے، اتے نقدی ڈبہ لا کے، ٹنگ کے ویچیاں جاندیاں ہے۔ اتھے پھر دہراؤناں پاویگا کہ آسٹریا وچ وشواس نوں پہل دتی جاندی ہے، کیونکہ اتھے اس طرحاں نہیں ہندا کہ جے تسیں پیسے پاؤگے تد ہی تسیں اخبار باہر کڈھ سکدے ہو۔ نہیں۔ اخبار والے لپھاپھے تے مینہہ-برفہ توں بچاء لئی معمولی جیہا پلاسٹک دا ڈھکن ہندا ہے۔ ایہہ اتھوں دے لوکاں دی امان داری اتے اچی سوچ ہی ہے کہ اوہ پیسے پا کے ہی اخبار کڈھدے ہن۔ جے بناں پیسے پائے ہی لوکیں اخبار کڈھدے ہندے تاں ہفتاں-انتاں تے اخباراں ٹنگ کے ویچن دا ایہہ طریقہ کدوں دا فیل ہو چکا ہندا۔
جس ڈھنگ نال ایہہ اخباراں ٹنگیاں جاندیاں ہن، اوہ ڈھنگ خطرناک اتے صحتَ لئی نکاسدیہ ہے۔ اخباراں ٹنگن والا پہلاں وڈی وین وچ ہی اخباراں والا لفافہ تیار کردا ہے جویں گن کے اخباراں پاؤنیاں، نقدی ڈبہ لاؤناں۔ سارے راہ وچ گڈی دا اک وڈا دروازہ کھلھا رکھیا جاندا ہے اتے اس کھلے دروازے راہیں اخبار ٹنگن والا ہر موڑ تے اخبار ٹنگ کے، دوڑ-دوڑ کے اتردا-چڑھدا ہے۔ کیونکہ اخباراں ہر موڑ تے ٹنگنیاں ہندیاں ہن اتے گڈی سپّ وانگ ولّ کھاندی جاندی ہے، اس کرکے نویں بندے نوں الٹیاں لگناں عامَ گلّ ہے۔ سارے راہ وچ گڈی دا دروازہ کھلھا ہون کرکے چلدی گڈی وچوں باہر ڈگن دا خطرہ بنیا رہندا ہے۔ جے اخبار سڑک دے دوسرے پاسے ٹنگنی ہووے اتے سمے دی بچت نوں دھیان وچ رکھدے ہوئے بنھاں آلے-دوآلے دیکھے ہی بھجّ کے دوسرے پاسے جان دی کوشش وچ درگھٹنا وی ہو سکدی ہے۔ اک دن اخباراں ٹنگن جاناں ہندا ہے اتے دوسرے دن اتارن۔ لگپگ 500 لفافیاں نوں ٹنگن لئی چار کو گھنٹے دا سماں لگدا ہے۔
مینہہ، ہنھیری اتے برف پین تے ایہہ چارے کم کرنے ہور وی اوکھے ہو جاندے ہن۔ سیاسی پناہ توں لے کے ویزا لگن تکّ دی کہانی، جو عامَ طور تے دیکھن-سنن نوں ملدی ہے، اوہ سنکھیپ روپ وچ انجھ بندی ہے۔ پہلی باری سیاسی پناہ لئی دتی گئی عرضی دا جواب آؤن تکّ سال-چھیل مہینے لگّ جاندے ہن۔ جیکر عرضی نامنزور ہو جاندی ہے تاں پناہ گیر مڑ وچار کرن لئی ہور دو واری عرضیاں دے سکدا ہے۔ اس طرحاں دوبارہ عرضیاں دے-دے کے لگپگ تنّ سال لنگھاء لئے جاندے ہن۔ ایہناں تناں سالاں وچ پیپراں دا کم کر کے پناہ گیر چنگے پیسے بنا لیندے ہن۔ ایہناں پیسیاں نال اوہ بھارت وچ چکیا ہویا قرضہ وی لاہ لیندے ہن اتے پکے ہون لئی آسٹریئن پاسپورٹ والی کڑی نال کاغذی ویاہ کروا لیندے ہن۔ آسٹریا وچ زیادہ تر منڈے کاغذی ویاہ کروا کے ہی پکے ہندے ہن۔ جیکر کوئی منڈا بغیر لوڑیندے دستاویز پھڑیا جاندا ہے تاں زیلھ وچ اوہ بھکھ ہڑتال کر دندا ہے۔ جدوں اس دا اک حد تکّ بھار گھٹّ جاندا ہے تاں پولیس نوں ڈاکٹر دی صلاحَ نال منڈے نوں چھڈناں پیندا ہے۔ کجھ چر پہلاں ہی اک منڈا زیلھ وچ دہاڑی دی اک-ادھی گلاسی پانی پی کے 22 دناں وچ 13 کلو بھار گھٹا کے چھٹیا ہے۔
جہناں بھارتیہ نوں ڈنگ-ٹپاؤُ جرمن بولی بولنی آؤندی ہے، اوہ آسٹریا دے ہوٹلاں اتے فیکٹریاں وچ اپنی یوگتا انوسار کم کر رہے ہن۔ بھارتیاں دا اک وڈا حصہ آسٹریا دے امریکن میکڈونلڈ وچ کم کر رہا ہے۔ بہہتیاں بھارتی بیبیاں ہوٹلاں وچ صاف-صفائی اتے اپنی یوگتا انوسار کم کر رہیاں ہن۔ دکھنی بھارت توں آئیاں ودھیرے عورتاں زیادہ تر نرساں دا کم کردیاں ہن۔ جہڑے بھارتی اپنی وکھری دکھّ کرکے جاں ہور کارناں کرکے میکڈونلڈ جاں فیکٹریاں وچ کم نہیں کر سکدے جاں نہیں کرنا چاہندے، اوہناں نے اپنے کم کھولھے ہوئے ہن۔ ویانا وچ پندراں کو بھارتی کھان-پین دیاں دوکاناں ہن۔ پورے آسٹریاں وچ 51 بھارتی ریسٹونرینٹ ہن۔ کجھ بھارتی، میلیاں وچ پھٹے لا کے کپڑے اتے ہور نک-سک وی ویچدے ہن۔ کئیاں نے پیزے وی کھولھے ہوئے ہن۔ باقی بچدے بھارتی اپنی ودیک یوگتا، سوچ اتے سمجھ انوسار وکھ وکھ طرحاں دے کم کر رہے ہن۔
بھارتی جن جیون:
آسٹریا وچ تنّ گردوارے ہن۔ ‘گرودوارہ سانجھی وال’ سالزبرگ وچ ہے اتے دو گردوارے ‘گرودوارہ نانک دیوَ’ اتے ‘گردوآرا سنگھ سبھا’ ویانا وچ ہن۔ سکھ سنگتاں دی گنتی وچ دن-ب-دن وادھا ہون کرکے ویانا دے دوویں گوردواریاں نوں ہور وڈا بناؤن بارے سوچیا جا رہا ہے۔ خالصے دا 300 سالا ساجنا-دوسا تے ‘گرودوارہ نانک دیوَ’ دی پربندھک کمیٹی نے پیدل-نگرل کیرتن دی منظوری لئی شہر دے پردھان نوں بینتی کیتی سی۔ اس سمیں پیدل نگر کیرتن دی تاں منظوری نہیں سی ملی، پر کاراں وچ نگر کیرتن کڈھن لئی منظوری دے دتی گئی سی۔ پر پھیر وی آسٹریا دی راجدھانی ‘ویانا’ دے کیندر وچ، جو کہ سارے ضلعیاں وچوں مہنگا اتے سوہناں ضلع ہے، منظوری ملنی سکھ دھرم دے پرچار لئی اپنے آپ وچ اک وڈی پراپتی سی۔ اس سمیں پولیس دی گڈیاں اتے موٹرسائکلاں دی سرکھیاں وچ اتے پنج پیاریاں دی اگوائی ہیٹھ خالصے دا 300 سالا ساجنا دوس بڑی دھومدھام نال منایا گیا۔ پر اس توں بعد ہن تکّ ہر سال خالصے دا ساجنا دوس بڑی دھومدھام نال گردوارے وچ ہی منا لیا جاندا ہے۔
آسٹریا وچ سکھ دھرم دی مانتا لئی اک وار سکھاں دے پاسپورٹ کاپیاں اتے دستخط ‘گرودوارہ نانک دیوَ’ پربندھک کمیٹی ولوں اکٹھے کرکے اتھوں دی سرکار نوں دتے گئے سن، پر سرکار ولوں ہن تکّ کوئی جواب نہیں آیا۔ امید ہے کہ آؤندے سمیں وچ اس کم وچ کامیابی ملیگی۔ سکھاں اتے ہندواں دی تازی گنتی بارے اس سال دے انت وچ پتہ لگیگا۔ ویانا وچ پنج ہندو مندر ہن۔
آسٹریا وچ دو سہتک سبھاواں ‘پنجابی سہت سبھا آسٹریا’ ویانا وچ اتے ‘پنج پانی ساہت سبھا’ سالزبرگ وچ ہن۔ اک ‘وکاس پنجابی سبھیاچار سوسائٹی’ ہے۔ پچھلے کجھ سالاں وچ صرف اکو اک دیوالی دا وڈا پروگرام ہویا کردا سی، جس وچ سارے ہی بھارتی ہمّ-حما کے پہنچدے ہندے سن۔ پر اس سال توں ناول کار ‘جسوندر سنگھ چھندا’، شاعر ‘شیکھر’، سارے بھارتیاں دا پرم متر ‘سیٹیفن آلمر’ اتے ہور سوجھ وان سجناں دی ہمت صدقہ سہِ ارتھاں وچ سبھیاچارک پروگرام
کرواؤنے شروع کیتے گئے ہن۔ جویں پہلے سبھیاچارک لوہڑی میلے وچ آسٹریا دے بھارتیاں دی زندگی تے آدھارت پہلی بار ناٹک ‘محفل’ پیش کیتا گیا سی۔ ہور وی اسے طرحاں دے سبھیاچارک پروگرام کرواؤن اتے پنجابی سہت وچ ہور وادھا کرن لئی ہمتی سجن یتنشیل ہن۔ ہندی فلماں اتھوں دے سنمے کرائے تے لے کے بھارتی سجناں ولوں کدے-کدے دکھائیاں جاندیاں ہن۔
سمسیاواں:
جتھے سبھیاچارک پروگرام سال وچ تنّ-چارن ہی ہندے ہن، اتھے کجھ سجن اسے سال توں ہی ہر مہینے راتاں نوں بھنگڑا پارٹیاں کرواؤندے ہن، جنہاں دا مقصد صرف پیسہ کماؤناں ہندا ہے۔ ایہناں بھنگڑا پارٹیاں کرکے جو بھارتیاں دا نقصان ہو رہا ہے، اس دی سوچی لمبی ہے۔ بھنگڑا پارٹی دی شروعات وچ جدو گورے سنگیت سن نچن لگّ پیندے ہن تاں پنجابی سنگیت دی ‘بلے بلے’ ہو جاندی ہے، پر جدوں انت وچ لڑائی کرکے بیئر دیاں بوتلاں اتے ہور بھنّ-توڑ ہون لگدی ہے تاں پنجابیاں دی ‘تھلے تھلے’ ہو جاندی ہے۔ پھیر بھنگڑا پارٹی پولیس نوں آ کے بند کرواؤنی پیندی ہے۔ ہن تکّ ایہناں پارٹیاں وچ گھٹّ تو گھٹّ اک اتے ودھ تو ودھ تنّ لڑھائیاں ہون دا ‘ریکارڈ’ ہے۔ جنہاں ڈسکو حالاں نوں کرائے تے لے کے ایہہ بھنگڑا پارٹیاں کروائیاں جاندیاں ہن، اوہ دوبارہ حالَ کرائے تے دین وارے کناں نوں ہتھ لا لیندے ہن اتے بھارتیاں نوں مڑ کے ڈسکو اندر وڑھن نہیں دتا جاندا، سوچیا جاوے تاں چنگی گلّ ہے۔
آسٹریا وچ اچ پدھر دا کم کرن لئی سبھ توں وڈی مشکل جرمن بولی دی آؤندی ہے۔ جیکر کوئی بھارت وچ اچ-پڑھائی کرکے آسٹریا آؤندا ہے تاں ایہہ نہیں ہندا کہ اتھے آؤدیاں ہی اس نوں کوئی ودھیا کم مل جاداں ہے۔ نہیں۔ اس نوں سبھ توں پہلاں عامَ بندیاں وانگ جرمن بولی سکھنی پیندی ہے اتے جرمن بولی سکھدیاں سالاں ہی لگ جاندے ہن۔ جیکر اس نوں جرمن بولی آؤندی ہے، تد ہی اس دی پڑھائی دی قدر پائی جاندی ہے۔ نہیں تاں نہیں۔
سیٹیفن آلمر
ہور، سبھ طرحاں دی سمسیاواں لئی بھارتیاں کولو ربّ دا دتا بہت وڈا تحفہ ‘سیٹیفن آلمر’ ہے۔ چھ مہینے بھارت دیکھن توں بعد اس نوں بھارت، بھارتی سبھیاچار اتے بھارتی لوک انے چنگے لگے کہ اس نے آسٹریا وچ آ کے بھارتیاں نال سمپرک بنا لئے۔ جدوں اوہ یونیورسٹی پڑھدا ہندا سی، تد وی اوہ بھارتیاں دیاں مشکلاں سمبدھی آپ فون کر کے حلّ لبھدا ہندا سی۔ ہن تاں اوہ سرکار ولوں پرواسیاں دی مفت مدد کرن دا کم کردا ہے۔
جویں کہ اپر دسیا گیا کہ آسٹریا وچ نسل واد نہیں ہے، اس کرکے دن جاں رات نوں کسے بھارتی جاں بھارتی دھی-بھین اگوں گورے منڈیاں دی ٹولی آؤندی دیکھ کے راہ بدلن دی لوڑ نہیں پیندی۔ پر جنہاں منڈیاں دی ٹولی نوں دیکھ کے بھارتی دھی-بھین نوں راہ بدلن دی لوڑ پیندی ہے، اوہ ہن ساڈے ‘کجھ’ بھارتی سیاسی پناہ گیر بھرا۔ کیونکہ ہن ایہناں سیاسی پناہ گیر بھرانواں نوں دھارمک ستھاناں تے وی ‘بندے بن کے رہن’ دیاں بینتیاں کیتیاں گئیاں ہن، اس کرکے کجھ کھل کے دسدے ہاں۔
پنج دن سخت کم کرکے ہفتہ-انتا تے ایہہ ساڈے پناہ گیر بھرا ‘انجوائے’ کرن لئی ویانا دے سبھ توں وڈے منورنجن پارک ‘پراٹر’ جا کے ڈیرے لاؤندے ہن۔ جگہ وی ایہناں نے اوہ لبھی ہے، جتھے دنیاں بھر دے سیلانی اس منورنجن پارک نوں دیکھن آؤندے ہن۔ پرویش-دروازے دے نال والی پارک وچ سبھ توں پہلاں ایہہ گولدھارا بنا کے بیٹھدے ہن تاں کہ آؤندے جاندے تے اکھ رکھی جا سکے۔ پھیر رل-مل کے بیئر پیتی جاندی ہے۔ بعد وچ ہاسے مذاق وچ جاں کسے گلّ توں اک دوجے دے بیئر دے خالی ڈبے مارے جاندے ہن۔ جے کدے-کدائیں شام دی انت لڑھائی کرکے تھانے وچ نہیں ہندا تاں شراب نال رجے ‘شکار’ دی بھال وچ پارٹر دا گیڑا لاؤندے ہن تے موقع ملے تے منائیاں کردے ہن۔
اک پروارک سبھا وچ وی اک بیبی نے اپنی ہڈّ بیتی دسی کہ اوہ اک وار اپنیاں دو کڑیاں نال منورنجن پارک گئی اتے جویں پنجاب وچ میلیاں تے ہندا ہے، اسے طرحاں اتھے وی ایہناں سرپھرے منڈیاں ولوں لگاتار تنّ گھنٹے اوہناں دا پچھا کیتا گیا۔ جے کتے کسے منڈے دی گورے نال لڑھائی ہو جاوے، جرمن بولی تاں اگے ہی نہیں آؤندی اتے جے لاگے کوئی ہور بھارتی کھڑھا ہووے، پھیر جانبجھ کے گورے نوں پنجابی وچ لمبیاں لمبیاں گالاں کڈھ کے بھارتی نوں سناؤنگے۔
اس توں پہلاں کہ ایہناں سرپھرے منڈیاں اتے بھنگڑا پارٹیاں کرکے بھارتی سارے ویانا وچ بدنام ہو جان، ہن سماں آ گیا ہے کہ بینتیاں چھڈّ کے ایہناں نوں کسے ہور طریقے نال سمجھایا جاوے۔ پچھے جہے کئی بھارتی نشیاں دے ‘بجنیس’ اتے منکھاں دی سمگلنگ وچ وی پھڑے گئے سن۔ ہن اوہ سزا بھگت رہے ہن۔
دو نجی تجربے:
اک وار میں ویانا دے ہوائی اڈے تے اتریا اتے گھر تکّ پہنچن لئی زمیندوز گڈی دے اڈے تے پہنچیا۔ کی دیکھدا ہاں کہ اک گورا-گوری چاء چاء ‘چ سامان-ریڑھی وی تھلے نال ہی لے آئے سن۔ ہن ہوناں تاں انجھ چاہیدا سی کہ اک جنا سامان کول رہندا تے دوسرا اپر ریڑھی واپس کھڑی کر کے آؤندا۔ پر میری حیرانی دی حد ادوں نہ رہی جدوں اوہناں نے آپناں سامان بینچ تے اویں ہی چھڈّ کے دوویں لفٹ راہی ریڑی چھڈن چلے گئے۔ میں سامان دا آل-دوالا چیکّ کیتا، پر سامان دی ذمہ واری تے کوئی کھڑھا نہیں سی۔ اسیں تاں آپناں ٹشو پیپر وی اکلا چھڈّ کے نہ جائیے، پر اوہ گورا-گوری اک وڈا اٹیچی اتے ہیڈ بیگ اکلا چھڈّ کے ریڑھی واپس کھڑی کرن چلے گئے سن۔ اتھے پھیر گلّ آؤندی ہے وشواس دی کہ آسٹریا دے ناگرکاں نوں آسٹریئن سسٹم کنا بھروسہ ہے۔ پہلی گلّ، سامان گورا-گوری دے واپس آؤن اتھے ہی پیا رہا۔ دوسری گلّ، منّ لؤ جے چوری ہو وی جاندا تاں کجھ ہی منٹاں وچ چور سامان سمیت پھڑ لئے جانے سی، کیونکہ جگہ-جگہ تے کیمرے لگے ہوئے ہن اتے سرکھیا پربندھ بہت ودھیا ہن۔
اک وار اک گوری پرواسیاں دے اک دھارمک ستھان وچ آسٹریئن سسٹم بارے پرواسیاں دے وچار سنن آئی۔ اس نے پرواسیاں اگے سوال رکھیا کہ کدے اوہناں نوں آسٹریا وچ رہندے ہوئے اوہناں دی وکھری دکھّ کرکے جاں ہور کارناں کرکے پولیس ولوں جاں کسے ہور ادارے ولوں کسے قسم دی پریشانی دا ساہمناں کرنا پیا ہووے؟ پہلاں تاں ساریاں نے اک-دوجے دے منہ ولّ دیکھیا پھیر اک سنیکت جواب آیا کہ نہیں، آسٹریا وچ ہور ملکاں نالوں حالے سسٹم بہت ودھیا ہے۔ پولیس ولوں جاں ہور کسے آدارے ولوں اوہناں نوں نجائز تنگ نہیں کیتا جاندا ہے۔
انت:
کئی بار اتھوں دیاں خبراں پڑھ کے بہت حیرانی ہندی ہے۔ اک وار اتھوں دے اک دریا وچ اک بتکھّ نے اپنے پریوار دی رکھیا کردے ہوئے اک گورے تے حملہ کر دتا اتے اس دی نکّ دی ہڈی توڑ دتی۔ دوسرے دن خبر چھپ گئی کہ تیراکیاں دی سرکھیا نوں دھیان ‘چ رکھدے ہوئے عدالت شاید بتکھّ نوں مارن دا حکم دے دیوے۔ اخبار والیاں نے پاٹھکاں دے وچار جاننے چاہے۔ تیسرے دن ہی کئی پاٹھکاں دیاں چٹھیاں لگیاں ہوئیاں سن، جس وچ اوہناں نے لکھیا سی کہ بتکھّ نوں ماریا نہ جاوے اتے کوئی ہور حلّ لبھیا جاوے۔ اسے طرحاں دیاں کئی دن پاٹھکاں دیاں سجھاواں بھریاں چٹھیاں لگدیاں رہیاں۔ آخر وچ عدالت نے ایہہ فیصلہ کیتا کہ بتکھّ دی آزادی کھوہ کے اس نوں اس دے پریوار سمیت چڑیاگھر وچ بند کر دتا جاوے۔
ایہہ خبر پڑھ کے میرے من وچ آیا کہ جتھے اک پنچھی دی جان دی قیمت ہو سکدی ہے، اتھے بندے دی تاں آپ ہی ہونی ہے۔ ایہہ نہیں کہ اک جانور دے قتل دی افواہ سن کے انساناں نوں اپنی جان بچاؤن لئی نٹھّ-بھجّ کرنی پوے۔
آسٹریا، اک چھوٹا جیہا دیش عامَ ناگرک دیاں ساریاں آساں تے پورا-پورا اتردا ہے اتے اتھے ‘ماحول حالے ٹھیک ہے’۔ ساڈی ربّ اگے ایہی ارداس ہے کہ اتھے ہمیشاں اسے طرحاں دا ماحول بنیا رہے۔ جیکر کلھ نوں ساڈے اؤگناں کرکے اتھے ساڈے نال پکھپات ہوناں شروع ہو جاندا ہے تاں اس دے ذمہ وار اسیں آپ ہووانگے۔
آؤ اس دیش دی ترقی اتے شاتی وچ ودھ-چڑھ کے آپناں حصہ پائیے۔
آسٹریا وچ دو سہتک سبھاواں ‘پنجابی سہت سبھا آسٹریا’ ویانا وچ اتے ‘پنج پانی ساہت سبھا’ سالزبرگ وچ ہن۔ اک ‘وکاس پنجابی سبھیاچار سوسائٹی’ ہے۔ پچھلے کجھ سالاں وچ صرف اکو اک دیوالی دا وڈا پروگرام ہویا کردا سی، جس وچ سارے ہی بھارتی ہمّ-حما کے پہنچدے ہندے سن۔ پر اس سال توں ناول کار ‘جسوندر سنگھ چھندا’، شاعر ‘شیکھر’، سارے بھارتیاں دا پرم متر ‘سیٹیفن آلمر’ اتے ہور سوجھ وان سجناں دی ہمت صدقہ سہِ ارتھاں وچ سبھیاچارک پروگرام
